“Şehremaneti”; Şehri Kime Emanet Etmeli ? (2)

Bu yazı geçen yerel seçimlerde (2004) yayınlanan birkaç yazımın gözden geçirilmesi ile oluştu. Dikkat ettim de pek fazla değişen bir şey yok o günden bu güne..


Yerel seçimlere az kaldı ve bizler geride bıraktığımız yıllarda bize cansiperane (!) hizmet veren büyük, küçük belediye başkanlarını ve yönetimlerini aratmayacak (!) yeni “Şehremini” ler (Belediye başkanları) seçeceğiz.
Ülkemizde Şehremaneti (Belediye) Teşkilatı 18. Yüzyıl ortalarından bu yana işlevini sürdürüyor. Şehremini de; “şehrin emanet edildiği kişi”, yani günümüzdeki Belediye Başkanı.
Belediyelerimizin, yani “Yerel Yönetim”lerin, 1930’dan bu yana çok az değişikliklerle gelen ve halen yürürlükte olan 1580 Sayılı Belediye Kanunu ile görev, yetki ve sorumlulukları tanımlanmış..
3030 Sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimine Dair Kanun ile (1984), Metropoliten kentlerde oluşturulan Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin yaptıkları uygulamalar; yarı çağdaş, yarı demokratik genellikle de oligarşik yönetimler olarak tanımlanmakta ve varlıklarını sürdürmekteler.
Belediyelerimiz, az zamanda çok büyük işler başarıp, alt-üst geçit inşa süreçlerini neredeyse 60 güne indirdiler, belki de uzun vadeli toplu taşın sistemleri yerine, kısa zamanda gözle görülen işlerle başarılar elde ettiler. Eh, ama metromuz da yapılmaya başladı nihayet, bitenler, işlemeye başlayanlar da var..Ancak, hala Çayyolu, Keçiören ve Sincan metroları işlemeye başlamadı ancak temel altyapıları tamamlandı büyük ölçüde..

Bu arada havuzlarla bezendi kentimiz, ama yayalardan çok araçlara yönelik sanki.. Büyük parklar yapıldı, yeşil oranı az, yapı oranı fazla ama olsun...
Kızılay’da, bir çok meydan ve ana yolda yaz bozlarla yeni keşifler denendi, şehircilik, ulaşım, peyzaj ilkeleri dışında her şey yapılmaya çalışıldı. Gene de; planlama ve projelendirme geçmişi 1980’li yıllara uzanan, 90’li yıllarda uygulamalarına başlanan, bazı büyük projelerin de sürdürülerek tamamlanmış olması da umut veriyor.
Ama, artık herhalde, kapsamlı bir planlama geçmişi olan Ankara’mızın planlı, programlı ve uzun soluklu uygulamalara gereksinimi olduğu da gözle görülür bir gerçek..
Ankara’da, Büyükşehir Belediyesi ile 5 İlçe Belediyesi 1984 yılında oluştuğunda seçimle gelen Mehmet Altınsoy görev yapmaktaydı. Daha önce, “Atom Karınca” ünvanlı Süleyman Önder, 1980 ara döneminin atanmış Belediye başkanı olarak kısa bir süre görev yapmıştı.
1980 öncesi anarşik dönemde, biz ODTÜ’de Şehir ve Bölge Planlama Bölümünde okurken Ali Dinçer, daha öncesinde de Vedat Dalokay gibi Başkanlar kısıtlı ekonomik kaynaklar, bürokrasi ve teknik yetersizliklerle boğuştular.
1970’lerin Mehmet Barlas’ını da unutmamak gerekli. 1980 sonrası, özellikle 3030 sonrasında Belediyelere hem imar planı hazırlama ve onama yetkisi verildi, hem de genel bütçeden pay ayrıldı. Emlak, temizlik vergisi gibi parasal kaynaklar da Belediyelere aktarıldı. Ayrıca, uluslararası kredi mekanizmaları da Belediyelere önemli destek verdiler... Hatta enflasyonun azmasına bir neden de bu oldu!..
Böylece, Mehmet Altınsoy (1982-86), Murat Karayalçın (1986-91) ve Melih Gökçek (1992-devam ediyor) doğalgaz, metro, Ankaray, içme suyu, kanalizasyon sistemleri, alt-üst geçitler vb çok masraflı ama hayati projeleri başlattılar, sürdürdüler ve kısmen de sonuçlandırabildiler.
Benden Ankara Belediye Başkanlarının kente kazandırdıkları (ya da kaybettirdikleri) konusunda bir değerlendirme yapmam istendiğinde bunun çok zor olduğunu düşündüm.. Kişilere yönelik değil de genel bir değerlendirme yapmaya karar verdim.
İmara ilişkin yetkilerin Belediyelerde bulunmadığı, bugünkü gibi parasal ve teknik kaynaklara sahip olmayan 1980 öncesi Ankara Belediyelerinin, özellikle Barlas, Dalokay ve Dinçer zamanında, günümüzde sonuçlarını gördüğümüz bazı çalışmaları başlattıkları ve kısmen de hayata geçirdiklerini söylemek mümkün :
Bunlardan bazıları ;
• 1990 Metropoliten Alan Nazım Plan çalışmaları,
• Raylı Toplu Taşın sistemlerine ilişkin birimlerin kurulması ve projelendirmelerin yapılması,
• Batı koridorunda (İstanbul yolu) Batıkent, Eryaman yeni yerleşim alanlarının kamulaştırılması ve planlanması, Kent-Koop’un kurulması, Ostim’in geliştirilmesi,
• Çeşitli ulaşım, katlı kavşak, meydan ve altyapı projeleri, kent içi trafiğin rahatlatılması,
• Kızılayda yaya bölgeleri oluşturulması,
• Kentsel ölçekte yeşil alan sistemlerinin planlanması,

Bu çalışmaları sürdürmek, planlama ve projelendirmeleri tamamlayarak, finansman kaynaklarını bulmak ve uygulamaya geçmek için son 20 yıldır çalışmalar yapılıyor. Bu arada, benim de Belediyede çalıştığım dönemlerde (Altınsoy/Karayalçın) Ankaray, Metro, Ulus Projesi (Hacıbayram ve Kaleiçi), Altınpark, Dikmen Vadisi gibi projelere başlanmış, AŞTİ, çevre yolları, katlı kavşaklardan bazıları (Keçiören, Meclis vb) inşa edilmişti.
Bu dönem İlçe Belediyelerinin de kuruluş ve ilk planlama deneyimi yıllarıdır. Bu nedenle Türk Belediyeciliğinin önemli yılları olarak araştırılmalıdır diye düşünüyorum...
Ayrıca, bu dönemde doğal gazın gelişi ile hava kirliliğinden büyük oranda kurtulduk..
1986 sonrasında Karayalçın ve 92 sonrasında Gökçek’in Büyükşehir Belediye Başkanlığı dönemlerinde bu kısıtlı yazıya sığdıramayacağım kadar çok sayıda planlama ve projelendirme yapıldı. Bunlardan en önemlileri; Ankaray, Batıkent Metrosu, köprülü kavşaklar (Mamak köprüsü dahil), Dikmen Vadisi, Portakal Çiçeği Vadisi, yaya bölgeleri projeleri (Ulus ve Kızılay’da), Hacıbayram Projesi hazırlandı ve kısmen uygulandı. Bu arada istenmeyen ama pek de önemsenmeyen gelişmeler de oldu, Gölbaşı çevresi yapılaşmaya açıldı, kaçak kömür kullanımı ile son yıllarda yeniden havamız bozuldu, olur olmaz yerlere kavşakların yapımı özellikle araç sahiplerine eziyet çektirdi.
Havuzlar, çirkin kent mobilyaları, sürekli yenilenen kaldırımlar, arabesk mimari uygulamalar, çağdışı amblem tartışmaları ile en önemlisi son yıllarda Nazım Plan düşüncesinden iyice uzaklaşıldı. Kent, Batı Koridoru fikrinden saparak çevre yollarına kadar yağ lekesi gibi akılalmaz bir büyüklükte gelişti. Islah ediyoruz diye tüm yeşil alanlarını yok ederek gecekondu bölgeleri taşlaştırıldı vb..
Son 15-20 yılda yapılanlarla, kentin doğal ve tarihsel/kültürel çevresinde de geri dönüşü olanaksız tahribatlar oluştu. Ancak, yeşil kuşak oluşturulması, kent içi ağaçlandırma konularında başarılı çalışmalar yapıldı..
Eski Ankara’nın korunması konusunda bir iki projeden öteye geçilemedi, hatta şimdilerde yıkım tehlikesi de var..Dikmen Vadisi taşlaştı ama kente kazandırıldı, şimdi aynı tehlike İmrahor Vadisinde..


Ankara’yı daha çağdaş bir Başkent yapacak “Şehremini” ler seçmeliyiz..

Belediyelere yetki verilmesi, parasal kaynak aktarılması iyi de bunun planlı, kent politikalarına önem veren bir tarzda yapılması gerekli.. Ayrıca, Belediye Başkanlarına verilen yetkiler ve bunları kullanım şekli de ayrı bir tartışma konusu.. Denetim, makro planlama, kentsel/çevresel öncelikler, akılcılık belediye yönetimlerine hakim olması gerekli en önemli konular bence..
Küreselleşen, küçülen dünyada gerçek yerimizi almamızı sağlayacak senaryolara, stratejilere, kent politikalarına ve planlamalara gereksinimi var, Başkent Ankara’nın.
Hem de bunlar, her Belediye’nin kendi başına altından kalkabileceği işler değil, bir araya gelinip, ortaklaşa politikalar üreterek ve uygulamaları el birliği ile yaparak gerçekleşebilecek hizmetler..
Örneğin; “Yeşil Politika” geliştirilmesi gerekli; tüm plan ve projelerin, kentin doğal ve kültürel/tarihsel çevre değerlerinin korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak yeniden ele alınması gerekli..
Yeşil politika dediğim, çevresel kaliteyi arttırmaya yönelik uygulamalar.. Örneğin, ulaşımda toplu taşın sistemlerinin geliştirilmesi, dolmuşların/otobüslerin azaltılması, yaya bölgeleri oluşturulması, “ekolojik kent merkezi ve yerleşim dokularının” planlanması, çevre duyarlı olarak tüm vadiler, akarsu havzalarının ele alınması, Ulus Tarihsel Kent Merkezi, Ankara Kalesi ve çevresi başta olmak üzere, kültür ve doğa varlıklarımızın korunması ve geliştirilmesine yönelik çağdaş politikalar..

Yaşam çevrelerimizin, imarlı imarsız, gecekondu, ayrımı yapılmaksızın teknik, sosyal donatı ve yeşil alan eksikliklerinin giderilmesine yönelik politikalar, planlamalar, uygulamalar..
Hava kirliliğini azaltacak, su ve toprak kirliliklerini azaltacak, gürültü ve görüntü kirliliklerini azaltacak politikalar; “Yeşil/Çevre Politikaları” dır.
Sosyal ve kültürel ağırlıklı, toplumsal, kentliye yönelik hizmetlerini en üst düzeye çıkaracak, kentli ile barışık, sivil toplum örgütleri ile barışık, birlikte çalışabilen Belediyelerimiz olmalı, diye düşünüyorum. Sokaklarımızda, kaldırımlarımızda rahat yürünmeli, sürekli kaldırım yapmayan, büfeleri ve durakları sürekli değiştirmeyen, çöpleri doğru dürüst toplanan, gürültüsü az, sorunları az, yaşanabilir bir kent için çalışmalı “Yeşil Belediyeler” ..
Daha aydınlık, daha güvenli, daha az kurşunlu ekzos solunan, daha çok aktif yeşili olan, daha çok kültürel ve sportif alanları olan, daha az arsa vurgunculuğu (spekülasyonu) olan, sürekli yıkılıp çok katlı olarak yenilenmeyen bir Başkent için çalışmalı, Belediyelerimiz.
Ve de, biz de onlara daha çok yardımcı olmak ve de daha iyi bir kentli, daha iyi bir Ankaralı olmak için çaba göstermeliyiz..
Söylemesi kolay olsa da, yapılması zor olsa da; açık, şeffaf, demokratik, özerk ve çağdaş bir belediye oluşturabilecek bir belediye yönetimi ve belediye başkanları seçmeliyiz Ankara’mıza..
Tabi bu köşenin kısıtlı olanakları içinde tüm bunları sizlere aktarmam de olanaksız..

Sağlıcakla kalınız..

TÜRKİYE’NİN KALBİ : ANKARA

“Tanrı’nın yardımıyla Nisanın 23’üncü Cuma günü Büyük Millet Meclisi açılarak çalışmaya başlayacağından o günden sonra bütün sivil ve askeri makamların ve bütün ulusun başvuracağı en yüce kat, adı geçen Meclis olacaktır. Bilgilerinize sunulur.
NUTUK SÖYLEV, Cilt I , S.579

Heyet-i Temsiliye adına

Mustafa Kemal

Siyasi Başkentimiz Anadolu’nun ortasında kalacaktır. Batının ve doğunun temsilcileri bizimle bu Başkent’te temas edeceklerdir. Bu Başkent’te her türlü diplomatik meseleler görüşülecektir. Bu Başkent’te memleketin iç ve dış politikası idare edilecektir. Bu Başkent’te milletin sinesinden doğan hükümet çalışacaktır.”
1921
Mustafa Kemal



“Türkiye’nin Kalbi : Ankara”, acaba gerçekten hala kurtuluş ve kuruluş yıllarında istenilen ve özlenen çağdaş ve modern bir Başkent mi?

Bunu sorgulamak, planlı gelişmelerin dışında yarısından fazlası kaçak oluşmuş (gecekondular) bir Başkent acaba “çağdaş bir görünüm mü arz ediyor” diye kendi kendimize sormak gerekline dersiniz? Hele AB kapılarında beklerken ve bekletilirken, bizden sonra başvuranların çoğu üye olurken.. Çuvaldızı kendimize batıralım derim..
Ankara kelimesini internette tararken “Encyclopedia Of The Orient’te bir kısa özet ve birkaç resim buldum (aşağıda göreceksiniz).




Hemen bir mesaj yazdım ve Ankara bu gecekondu bölgelerinden ibaret değildir, çağdaş ve modern bir kenttir, 1930’larda Jansen Planı ile geliştirilmeye başlanmıştır diye.. Elimizde başka fotoğraf yok, gönderirseniz koyarız diye cevap verdiler. Ve bir sürü resim gönderdim, bakın işte bizim metromuz da var, Anadolu Medeniyetleri Müzemiz de, kulemiz de vb...Koymadılar hala!!

Art niyetli olarak nitelendirmek de mümkün, ama gerçekleri kabul edip kendi kendimizi ıslah etmek ve bir daha gecekondu yapılmaması, çağdaş bir başkente ulaşabilmek için ne tür önlemler alınması gerektiğini sorgulamak gerekli diye düşündüm ..

Başkent oluşunun 80. Yılında Ankara’da sorgulanması gerekenler aşağıda özetlenmeye çalışıldı, ilgilenenlere ve yetkililere herkese duyurulur:

• Kent çeperinde ve kentin uzak noktalarında yapılan parçacı planlar,
kentin gereğinden fazla yayılıp parçalanmasına neden olmakta, kentsel topraklar, geleceğe ilişkin hiçbir akılcı nüfus kestirimine ve gerekçeye dayandırılmaksızın savurganca harcanmaktadır.
• Öncelikle kent merkezi ve yoğun yerleşik alanlara sunulması gereken
kentsel yatırımlar ve kaynaklar, çoğunluğun aleyhine, kentin spekülasyon ve rant amaçlı yerleşime açılan kesimlerine aktarılmakta, kent merkezinde ve yerleşik alanlarda kentsel kalite düşmekte ve çöküntüleşme süreci yaşanmaktadır.
• Konut ve çalışma alanları arasındaki denge bozulmakta, otomobile
bağlı pahalı bir kentsel yayılma ortaya çıkmakta, buna bağlı olarak ulaşım maliyetleri ve yatırımları artmakta, toplu taşıma hizmetlerinin maliyeti yükselmektedir

• Su havzaları, göl çevreleri ve değerli tarım alanları yerleşim baskıları
altında kentsel gelişmelere açılmakta, vadiler, yeşil kuşaklar, havalandırma koridorları yitirilmekte, kısaca kentin can damarları kesilmektedir.
• Son yıllarda toplu taşımacılık, doğal gaz, içme suyu, atık su sistemi
konularında belirli gelişmeler görülmüştür. Ancak, artan nüfusa karşın bu hizmetlerin yeterli ve çağdaş düzeyde olmadığı da gözlenmektedir. Özellikle çöp deponi sistemi halen çözümlenememiştir.
• Kent yönetimi gereksiz, plansız ve düzensiz yatırımlarla kenti
geliştirmeye çalışmaktadır. Kentte Büyükşehir ve İlçe Belediyeleri arasında gerilimler yaratılmakta, kaynaklar zaman zaman israf edilmektedir:


GÜNCEL SORUNLAR ÖZETİ

* Popülist politikalar izlenmesi, israf edilen kıt kaynaklar,
* Hazine ve tarım arazilerinin yağmalanması,
* Doğal ve kültürel değerlerin tahribi ve azaltılması,
* Kaldırımların, durak ve büfelerin sürekli yenilenmesi,
* Gerekli olmayan yerlere havuz, alt-üst kavşaklar yapılması,
* Bitmeyen altyapı ve üstyapı kazı, asfaltlama hizmetleri,
* Gecekondu sağlıklaştırmasından çok yıkıp, çok katlı yenilemelerle rant alanları oluşturulması,
* Kente arabesk görünümlerle uyduruk mimari yapılar eklenmesi,
* Parkların yeşil alandan çok beton kaplı alanlar olarak uygulanması,

VİZYON ve MİSYONUMUZ NE OLMALI ?

VİZYON

ÜLKEMİZİ ÇAĞDAŞ MEDENİYETLER SEVİYESİNİN ÜZERİNE ÇIKARMAK,
ÖRNEK BİR BAŞKENT OLUŞTURMAK, DOĞAL VE KÜLTÜREL DEĞERLER İLE KENT KİMLİĞİNİ KORUMAK

MİSYON 1: Doğal ve tarihsel (kentsel, arkeolojik, tarihsel) çevreyi sürdürülebilir koruma ilkeleri doğrultusunda korumak, eski ankara’nın korunması ve tarihsel çevre ile uyumlu olarak yenilenmesi,

MİSYON 2: Planlı ve plansız konut alanlarını yaşanabilir ve sürdürülebilir kılmak, oranı % 50’leri geçen gecekondu alanlarını fazla yoğunlaştırmadan sağlıklaştırmak, gecekondudan çağdaş kente geçiş projelerini hazırlayarak uygulamak,

MİSYON 3: Tüm yaşam çevrelerini temiz, sağlıklı, yaşanabilir, altyapısı tamamlanmış hale getirmek,

MİSYON 4: Çağdaş, korunmuş ve sürdürülebilir bir merkezi iş alanı oluşturmak (eko-mia),

MİSYON 5: Toplumsal adalet ve barışı kentsel yaşam kalitesi oluşturarak eşitlikçi sağlamak,

MİSYON 6: Çağdaş bir kent ve sürdürülebilir bir çevre oluşturabilmek amacıyla demokratik, özerk ve güçlü bir yerel yönetim modeli oluşturmak,


SONUÇ YERİNE :

Başkent Ankara, sahip olduğu potansiyelleri, tarihsel-kentsel süreçleri, planlı gelişme geleneğini ve Cumhuriyetin Başkenti olmanın yüklediği öncü-örnek rolü, tüm sorunlarının çözümünde en önemli güç ve güven olarak kullanabilmelidir.



Sözümüzü gene Atatürk ile sonlandıralım ve her Ekim ayında bunları hatırlayalım derim..

“Ankara hükümet merkezidir ve ebediyen hükümet merkezi kalacaktır.”
1925 Mustafa Kemal ATATÜRK



Sağlıcakla kalınız..

BAŞKENT ANKARA’DA YEREL SEÇİMLERE DOĞRU..

Gene geldi yerel çattı seçim curcunası.. Ve her yeri yavaş yavaş bayraklar, afişler kaplayacak, adaylar kendilerini göstermek için broşürler, posterler bastıracaklar, toplantılar düzenleyecekler.. Gene genellikle her seçimde artık görmekten sıkıldığımız aday adayları kaplayacak ortalığı.. Nerede plancılar, mimarlar, mühendisler, çevreciler, peyzaj mimarları, kamu yönetimi ve siyaset bilim uzmanları, diye düşüneceğiz..

Ama partilerimiz kendilerine en yakın, en meşhur ve en başarılı, en...en... adaylarını bulmakta gecikmeyecekler..Yerel politika ağır basabilir, bay başkanın adamları öne çıkabilir vs vs...Parayı bastıran düdüğü çalabilir (sadece bir atasözü!!)..

Aslında, Başkent Ankara’mızın şanlı planlı ve projeli geçmişini hatırlayarak, neydi o günler, artık plana gerek bile kalmadı, teknoloji o kadar ilerledi ki Başkanlarımız çözümü hemen buluveriyorlar... Araçlar ilerlemiyor mu? Hemen bir altüst kavşak, bir sonraki kavşakta tıkanıp kalıyorlarsa, bir kavşak daha, olmadı mı meydanı yayalara kapatıver, alttan geçiversinler..Birinci çevre yolu yoğunlaştı ise, hemen bir ikincisini yapalım, arasını da ne güzel imara açalım gibi, şehrimiz ve çevremiz için uygun çözümler üretiyorlar..Son kalan göllerimizin arasından da otoyolu geçirirsek göle bakarak transit geçmenin zevkine de doyum olmaz demişlerdir, herhalde birileri..

Kültür merkezleri yapıp çevresini mezbelelik bırakmak da beceriksizlikte de öte bir durum değil mi, yada Eski Ankara ve çevresini hala mezbelelik halde bırakmak ortak bir sorumsuzluk örneği değil mi? Yani, koruma planlarını 15 senede yapamamak gibi bir durum nerede görülmüş acaba.. Tabii, uzun vadeli planlara, projelere, belediyelerin bir araya gelerek ortaklaşa çözümler üretmelerine de sıra gelecek elbet... Yeşil politika denilen ve “Doğal ve Tarihsel Çevre“ nin sürdürülebilir korunması ve geliştirilmesine yönelik plan ve projeler için, bu konularda uzmanlaşmış danışmanlara da gerçekten “danışan” başkanları seçmemiz gerekiyor..Önümüzdeki dönem, Avrupa Birliği’ne aday bir Başkent görünümüne sahip, doğru dürüst altyapıya sahip, sosyal ve kültürel mekanlara sahip bir kent oluşturma dönemi olmalı; Yaya bölgelerinin çoğaldığı, toplu taşın sistemlerinin arttırıldığı planlı, programlı bir dönem olmalı diye düşünüyorum.
Belediyeler sadece çöp toplamak, yolları-çukurlar yamamak (ki buna razı hale getirildik!), kaldırım yapmak, büfelerin, durakların, direklerin yerlerini değiştirmek için var değiller ya sadece.. 15-20 yıllık makro stratejik planların yapıldığı, buna bağlı alt projelerin ele alındığı, uygulandığı bir dönem olmalı önümüzdeki dönem..
Bizler de bunu gerçekten başarabilecek yöneticiler seçmeliyiz..Birbirleri ile barışık, halkla, sivil örgütlerle, ve en önemlisi kendisi ile barışık bir yerel yönetim olmalı...
Demokratik, şeffaf ve çağdaş bir yerel yönetim olmalı, seçeceğimiz.. Kentin ikili yapısını yani gecekondu-imarlı kesimleri birbirine yakınlaştıracak, sosyal-teknik donatıları çağdaş düzeye çıkaracak, en azından da kaldırımları bir kez daha yıkıp yapmayacak bir yönetime, adaya oy vermek gerekli..Arsa ve emlak biriktirenlere (spekülatör), imar yağması ile aşırı rant kazananlara prim vermeyecek, kentin hava, su, yeşil ve toprak gibi doğal varlıklarını koruyacak, kültürel ve tarihsel değerleri koruyacak bir yerel yönetim ve yönetici seçelim. Tabii böylesini bulabilirsek!! En azından temiz, doğru dürüst ve kişilikli bir belediye başkanına oy verelim derim. Bunu sağlamak için de adayları didik didik edip, geçmişlerini, yaptıklarını, geldikleri yerleri inceleyiniz derim..Böylece, “şehremini” miz (belediye başkanımız) gerçekten şehrimizi, kendimizi ve çoluk çocuğumuzu emanet edeceğimiz, çevremizi koruyacak, kentimizi geliştirecek, çağdaş bir başkent haline getirmeye çabalayacak biri olur o zaman..
İyi seçimler, dikkat edin beş sene için seçiyorsunuz!!..

Kalın sağlıcakla..


2005 yerel seçimleri öncesinde yazılmıştır..

ANKARA TARİHİ KENT MERKEZİ İÇİNDE SULUHAN (HASAN PAŞA HANI) ‘NIN YERİ ve KONUMU

Bu sayıda; Ulus Tarihsel Kent Merkezi’nin en önemli anıtsal yapılarından biri olan “Suluhan” ı ele alacağız. Bu yapının Ankara için olduğu kadar, benim için de anlamı büyük, çünkü sevgili Prof. Gönül Tankut hocamın yönettiği yüksek lisans tezimin konusu idi.. Bu yapıdan yola çıkarak tüm tarihsel kent merkezinin son 3-4 yüzyılda nasıl gelişim gösterdiğini yazmak için epey çaba harcadım. Tozlu arşivlerde epey zaman ve emek sonucu neyse ki tez bitti ve daha sonra kitap haline geldi.. Bu çalışmanın üstüne, Ulus’ta 100 hektarlık bir alanın planlamasına yönelik planlama ve projelendirme çalışmaları ve yarışmalar geldiği için anlamı var.. İlerde, “Eski Ankara”, “Ulus Tarihi Kent Merkezi” ve “Kaleiçi” ’nin korunmasına yönelik çalışmaları anlatan bir başka yazı hazırlamak da ilginç olacak sanırım..

Ankara geleneksel çarşılarının 102 odası ile en büyük programlı, iki avlulu tek Hanı günümüzde Suluhan olarak anılan yapıdır. Bunu o dönemin Karum’u, Migros’u, Armada’sı, Hilton’u olarak da nitelendirebilirsiniz.. Su ve ısıtma konforu olan, avlusunda Köşk Mescidi bulunan yapı, 1508-1511 yılları arasında II. Bayezid Devri emirlerinden Hasan Paşa tarafından inşa edilmiş olan “Hasan Paşa Hanı’dır. Hasan Paşa; Belkıs Mahallesi olarak bilinen Sümerbank arkasında Çifte Hamam (Hasan Paşa Hamamı), Kafirköyü Mahallesi’nde (Suluhan Çevresi) Tahtakale Hamamı (veya Keçeciler Hamamı), hamama bitişik ardiye, 4 dükkanı, Hasan Paşa Hanı ile birlikte vakfetmiştir. Bir Vakıf eseri olarak kente yüzyıllarca hizmet etmiş ve halen de etmektedir.




PLAN : SULUHAN RESTORASYON PROJESİ (Kaynak: Tunçer, M., 1985, Vakıflar Gn.Md. Arşivi)

Ankara geleneksel çarşıları 14.-15. Yüzyıllarda surlar dışına taşmış, kent ovaya doğru büyümeye ve yayılmaya başlamıştı.. Bu dönemde, Kalekapısı önünde Atpazarı, Koyunpazarı ve Samanpazarı adları ile Hanların ve camilerin belirlediği bir çarşı oluşmuştur. Bu kısma “Yukarı Yüz” denilmekteydi. 15. yüzyılda en büyük yapılar Mahmut Paşa Bedesteni ve Kurşunlu Han bu kesimdeki zengin ticari yaşantının bir göstergesidir. Burada; Cuma camileri çevresinde her bir geleneksel zanaat erbabının bir sokakta toplandığı, üretim ve satış yaptığı, gelen kervanların bu kesimde konakladığı bilinmektedir.

Çıkrıkçılar yokuşu yoluyla kentin aşağı kesimine yani “Aşağı Yüz”e inen çarşı kesimi 16. Yüzyıl başında büyük bir gelişme göstermiştir. Bu, o dönemin beş yıldızlı lüks oteli olarak nitelendirilebilecek “Hasan Paşa Hanı” nın yapımı ile olmuştur. Bu yapı, “Taht-el Kal’a” (Kalealtı-Kaledibi) çarşısının gelecek iki yüzyıl boyunca gelişimini başlatan en önemli yapıdır. Kalekapısına kadar zahmetli Çıkrıkçılar yokuşunu çıkarak gelen kervanlar artık ulaşılması daha kolay bu kesimde konaklıyorlardı. Çıkrıkçılar Yokuşunun bu kesiminde Haseki Camii, Tahtakale Hanı vb yapılar ile görece daha modern bir merkez gelişimi oluşmuştu.

TAHTAKALE YANGINI ESNASINDA VE SONRASINDA (Fotoğraflar Serdar Serdaroğlu) 1892’de demiryolunun Ankara’ya bağlanması ile açılan İstasyon Caddesi, Taşhan’ın yapımı, Tahtakale Çarşısı’nın bu yönde gelişimi ile Karaoğlan Çarşısı oluşmuştur. Suluhan, bu dönemde de en büyük yapılardan biridir, ancak Taşhan’ın “Kaloriferli”, “ Banyolu” ve “Telefonlu” olması nedeniyle biraz köhne kalmış olmalıdır. Zaten Ulus Meydanı’nın gelişimi ve 1929 büyük Tahtakale yangını ile Suluhan ve yakın çevresi yok olma noktasına gelmiştir. Yangın öncesini, yazarların anlattıklarından, seyahatnamelerden ve bu dönemin kadastral haritalarından öğrenmek mümkündür.



HARİTA : 1929 TARİHLİ KADASTRAL HARİTADA SULUHAN VE ÇEVRESİ

Suluhan 1950’lere kadar harap halde yaşamını sürdürmüş ve sebze, meyve satış yeri, küçük bir Hal olarak kullanılmıştır. 1980’ lerde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen restorasyon, daha doğrusu rekonstrüksiyon (aslına uygun yeniden inşa) çalışması sonucunda eski görünümüne kavuşmuştur.

Ancak, günümüzdeki kullanımı, zücaciye, nalburiye, billuriye, baharatçı gibi geleneksel adlarla adlandırılan kullanımlar olmasına rağmen asıl işlevi olan konaklama işlevi verilerek Ankara’ nın önemli bir turizm merkezi haline getirilmesi gereklidir. Eğer konaklama işlevi verilemeyecekse, en azından Han’ın geleneksel yapısına uygun kuyumcu, halı/kilim vb geleneksel turistik ve hediyelik el sanatlarına uygun kullanım verilebilir..

PLANLI BAŞKENT ANKARA’DA, PLANSIZ GELİŞMELER

Cumhuriyet ve Başkent ilanı sonrasında, 1928’de açılan uluslararası planlama yarışmasını ünlü Alman şehirci/mimar Prof. Hermann Jansen kazandı. Ankara’nın uluslararası bir ünü de, ilk planlı Başkentlerden biri olması idi. Canberra ve Brasilia ile hep kıyaslanır ve Türklerin yeni Başkenti’nin güzelliği ve ihtişamından söz edilirdi, o yıllarda..
Çünkü, Jansen binlerce yıllık tarih ve kültürün izlerini yok etmemiş, Eskişehir’in üstüne değil, onu koruyarak hemen yanına bir “Yenişehir” kurulmasını planlamıştı. Ve de, Onun planı, Ankara’yı bir “Bahçeşehir” olarak geliştirmek, yaya ağırlıklı, düşük yoğunluklu bir Başşehir oluşturmak idealini hedeflemişti. Nitekim, 1960’lardan sonra, tek tek yıkılarak çok katlı yenilenen ve bahçeleri sadece adında kalan, “Bahçelievler” bu şekilde oluştu.
1950’lere gelindiğinde, Saraçoğlu, Yenimahalle, Mebusevleri, Aydınlıkevler, Güvenevler vd. kooperatif eliyle gelişen toplu konutlar da gene bu Bahçeşehir idealini sürdürdüler.
Ancak yeni bir plan gerekti, hızlı büyüme ve barakalaşma karşısında (Gecekondu!). 1957 Planı, Yücel – Uybadin Planı olarak bilinir ve 750 000 nüfusu hedefler. İşte o yıllarda çok katlı yapılarda bağımsız mülkiyete konu olan birimlere tapu verebilmek için “Kat Mülkiyeti Kanunu” icat edildi ve böylece mertlik bozuldu! Bahçeşehir ideallerine son verildi! Zaten, konut açığı vardı, kooperatif eliyle bu işler zordu ve yapılaşmış yerlerdeki altyapıyı zorlayacak yık-yap-sat süreci başladı kentte.
Rant hırsı ile güzelim Yenişehir’i tam 3 kez yıkıp yeni baştan yaptık, 2-3 kattan, önce 4-5 kata daha sonra 7-10 katlara çıkıldı ve bir otopark bile düşünülmeden tüm bahçeler yok edildi.
Rant uğruna, Kızılay’a adını veren yapı bile yıkıldı, Bulvar Palas koruma altında idi ama onun da kolayı vardı, altına, üstüne içine ekleyerek bir iş merkezi oluşturuluverdi, adı kaldı….
Sıhhiye - Çankaya arasında anılarımızda yer alan, kentsel imaj noktaları, erken Cumhuriyet dönemi birçok yapı; sinemalar, lokantalar, pastahaneler (Ankara Sineması, Piknik, Karadeniz, Milka vb) gitti, yok edildi.
Koruma altına alınan And Evi gibi bazı yapıları saymaz isek, Atatürk bulvarı üzerindeki anılarımız, anne ve babalarımızın anıları, değerleri, kentsel kimlikler yok edildi, yerine ucube rant kuleleri dikildi.
Kavaklıdere’ye adını veren bağlar doğal sit olmaktan çıkarıldı, yerinde Hilton, Sheraton ve Karum yükseliyor şimdi. Diğer bağlar; Keçiören, Etlik, Kavaklıdere, Dikmen’den geriye pek de bir şey kalmadı, hele ıslah planları sonrasında hepsi 5-7 katlı olarak ıslah ediliverdiler..
Daha sonra gene plan dışı, parçacı uygulamalarla dev iş/eğlence/alışveriş merkezleri kuruldu, çağdaşlık adına, Başkentimizde. Sırasıyla hemen tüketilen, modası geçiveren; Karum, Atakule, Bilkent Center (!), Ankuva, Migros, Real, Metro, Carrefoure, Armada, Condominium, Arcadium (doğru mu yazdım, nedir bu isimler?) …
Halbuki, 1990 Planı ile Ulus-Kazıkiçi kesiminde 2015 Merkezi oluşturulacaktı ve burası için de bir yarışma düzenlenmişti. Yanında bir de “Uluslararası Ticaret Merkezi” planlanmıştı. Bu ve benzeri otel, çarşı, iş merkezi, kültürel tesis vb. buralarda yapılmalıydı diye düşünüyorum, eğer gerçekten yeni ve çağdaş bir merkez oluşturmak istiyorsaydık!
Batıkent’in de halen boş duran büyük bir merkezi var. Neden bu tür yapıların bazıları oralarda yapılmadı da, ana yollar üzerinde ve de zaten kilitlenen trafiği daha da kilitlemek üzere oluşturuldu, ilginç kavşak çözümleri üretilerek, gidip bir bakınız lütfen. Buralara ulaşabilmek ne kadar zordur.
Halbuki bu tür “Süper, Hiper, Gross Market ve Center ‘ler” icad edildikleri ana yurtlarında otomobil, ya da toplu taşın ile doğrudan ve kolayca ulaşılmak, ve de ana merkezlerin yükünü hafifletmek amacıyla oluşturuldular. Uydu kentlerin alt merkezleri de bu amaçla tasarlandı ve uygulandı oralarda.
Bizim alt merkezlerin haline bakınız. Batıkent, Çayyolu, Eryaman, Sincan.. Planlı olmalarına rağmen bir türlü gelişemeyen, çevreleri yapılaşmasına rağmen bir türlü içi doldurulamayan alt merkezler, parça parça da konutlara verilerek yok edilme tehdidi altındalar.
Bütün bunlar yetmiyormuş gibi, turizmi teşvik adıyla, 5-7 katlı imarı olan yerlere 10-15-20 katlı önce otel, sonra iş merkezleri dikildi. Vadiler yoğun yapılaşmaya açıldı. Trafikmiş, otoparkmış, rüzgar koridoru imiş, görüntü kirliliği imiş kim takar, varsa yoksa çok m2, bir parselde en çok rantı kazanmak hırsı kenti kemirdi, kemiriyor.
Nerede çağdaş, planlı ve örnek Başkent!
Doğal olarak diğer kentler de Ankara’da yapılanlardan örnek aldılar kendi çaplarında “Modernleşme”, “Çağdaşlaşma” ve “Taşlaşma” hamlelerine giriştiler.
Hele, 1980 sonrası yetki verilen belediyelerde yapılanlar binlerce yıllık tarih ve kültürel değerlerimizi, doğal varlıklarımızı silip süpürdü...
Planlı gelişim için Ankara’da 1970’ler sonunda Nazım Plan bürosu kuruldu, 1990 Nazım Planı oluşturuldu. Daha sonra da 2015 ve 2020 yıllarını hedefleyen makro planlar yapıldı. Ama plan dışı gelişmeler, parçacı planlar, plansız otoyollar ve çevre yolları tüm bu planların canına okudu.
Ankara son 20-25 yıldır hemen her yönde denetimsiz olarak büyüyor, arsa spekülasyonu ve rantçıların istekleri doğrultusunda. Göller, akarsu havzaları, orman kalıntıları, verimli topraklar, deprem riski vb düşünülmeden ahtapotun kolları gibi gelişiyor.
Bu gelişmelere ne Belediye hizmeti götürülebilir, ne de alt yapı!
Bu kısıtlı yazıda, tüm bu sorunlara çözüm bulunamaz ama, ben birkaç öneride bulunmak istiyorum. Ankara’nın bir türlü oluşturulamayan, onaylanamayan Makro Planları, yakın çevredeki etki alanları da dikkate alınarak bir an önce tamamlanmalı, doğal ve tarihsel/kültürel çevre korunması ve geliştirilmesi makro hedefi doğrultusunda, tüm İlçelerin nazım ve uygulama planları yeniden ele alınmalıdır. Merkez sorunsalına özel önem verilmeli, akla gelen ve rantı arttırılan her yerde büyük iş/alışveriş merkezleri yapılmasından vaz geçilmeli. Bu tür yatırımlar yeni “Merkezi İş Alanı” na ve “Alt Merkezlere” yönlendirilmelidir. Spekülasyona yol açan yatay ve dikey rantları kontrol mekanizmaları geliştirilmeli, Belediyelerin başıboş plan yapmalarına engel olunarak, makro plan disiplini altına alınmaları sağlanmalıdır. Belki de, yeniden merkezi yönetim önderliğinde, özerk Nazım Plan Büroları kurularak, bu tür görevler bu bürolara verilmelidir. 2023 yılına kadar bunları yapabilirsek, Cumhuriyetimizin 100. Yılında tekrar Atatürk döneminin “Çağdaş Başkent Ankara” idealinden söz edebilmemiz belki mümkün olacaktır.

ANKARA KENT MERKEZİ'NE İLİŞKİN KAYNAKÇA

“ANKARA KENT MERKEZİ”

1. ANKARA BELEDİYESİ
Ankara Kentiçi Ulaşım Etüdü Ulaşım Modeli ve Sistem Önerisi / Ank. 1979.
2. CP 302 PLANLAMA STÜDYOSU
“Ankara Kentinde Açık Pazar Yerlerinin İşlevsel Örgütsel Yapısı ve Mekansal Dağılımı”
Ank. ODTÜ Mim. Fak. 1976
3. İMAR ve İSKAN BAKANLIĞI
Ankara 1970 - 1990 / Urban Development Strategy: A Summary
Ankara Met. Alan Nazım Plan Bürosu 1978
4. İİB / Ankara Kenti Nüfus - İşgücü Çalışması
AMANPB yay. 1976
5. İİB / AMANPB Özet Çalışma Raporları - 1973
6. İİB / Ankara Nazım Plan Çalışmaları - 1970
7. İİB / Ankara Nazım Plan Şeması Raporu 1970 - 1990
AMANPB 1977
8. İİB / Ankara Kentsel Servisler ve Çevre Standartları
AMANPB 1973
9. KARTAL, S, KEMAL
“Kentleşme Sürecinde Toplumsal Değişme Odağı olarak Ankara”. Ank. Türkiye Geliş. Ve Araş. Vakfı Yay. 1982
10. DİE / Nüfus Sayımı 75 - 85 - 45
11. Ankara Kentinde Gecekondu Gelişimi (1923 - 1960)
TANSI ŞENYAPILI
12. Ankara Sanayi Bölgesi ile ilgili Çalışmalar
AMANP Bürosu, 1978
13. ANKARA SANAYİ REHBERİ, 1974
ASO
14. ZEKİ AVCIOĞLU / Üç Şehirde Tüketim Fonksiyonları, Ank. 1976
15. İMAR ve İSKAN BAK. Ankara Organize Sanayi Bölgesi, Ank. 1978
16. İMAR ve İSKAN BAK. Ankara Sanayi Bölgesi ile ilgili Çalışmalar, AMANP Bürosu Yay, 1978
17. OĞUZHAN YURTERİ “Ankara’ da Küçük Sanayi Siteleri” (Öğrenci Çalışması) Ank. ODTÜ, ŞBP Yay. 1985
18. TÜBİTAK / Ankara Bilimsel ve Teknik Süreli Yayınlar Kataloğu.
19. RIFAT ÖZDEMİR / XIX. YY ilk yarısında Ankara 1785 - 1840 Kültür Bak. Yay. 1986, 329.
20. BEKİN, AHMET RIZA
“İpek Yolu”, DTCF Yay, 1981
21. İSMAİL ÖZKAHRAMAN
Ankara Yeşil Kuşak Ağaçlandırma Projesi,
Tarım Orman Bakanlığı, 1987
22. TUĞRUL AKÇURA / İmar Kurumu Konusunda Gözlemler,
ODTÜ Mim. Fak. Yay. 1981
23. TAMER GÖK / KENTLERDE ARAZİ KULLANIM KARARLARI
ODTÜ Mim. Fak. Yay. 1978
24. EYÜP İŞBİR / KENTLEŞME, METROPOLİTEN ALAN ve YÖNETİMİ AİTİA YAY, 1982
25. RUŞEN KELEŞ
TARIM DIŞI SEKTÖRLERE İŞGÜCÜ AKIMI ve ŞEHİRLEŞME SORUNLARI
MPM Yay., 1971
26. GÜNDÜZ ÖZDEŞ
Şehir Bölgeleri, İSTANBUL, İTÜ Mim. Fak. ŞBP. YAY., 1974
27. İLHAN TEKELİ
Sosyal Sistemler, Sosyal Değişme ve Yerleşme Yapısı.
İTÜ Mim. Fak. Yay. 1969
28. TÜRK BELEDİYECİLİK DERNEĞİ, 1969
“Türkiye’ de Metropoliten İdareleri”
29. ŞERİF TÜTEN, “Mahalli İdareler Düzeyinde İdari Planlama, Bu Planlamanın İşletme Hukuku Yönünden Doğurduğu Sorunlar”, Belediyecilik Derneği Yay. 1976
30. F. YAVUZ, C. GERAY, R. KELEŞ / Şehircilik, Sorunlar, Uygulama
TEZ’DEN / HANLAR BÖLGESİ KADASTRAL PLANLAR
SULUHAN ÇEVRESİ
31. PAİNE, G. “Ankara: Housing and Planning in ana Expanding City” ..
London, 1978
32. ANKARA İMAR PLANININ ESASLARI,
Türk Ekonomisi, 1955, No: 5, C.13, S.143
33. AMA Planlama Çalışmaları, Mimarlık, 5, 1970.
34. Ankara’ da Pazar Yerlerinin Yeniden Dağılımı, Mimarlık, 1977, C.25, S.151
35. Ankara, Ulus Meydanı Çarşı ve Büro Binası Proje Yarışması
Mimarlık, 10, 1967, C.5, S.451
36. KENTSEL ULAŞIM: ANKARA
Mimarlık, 1977, C.15, S.152
37. LATAN, Haluk, “1978’ e GİRERKEN ANKARA’ nın PLANLAMA SORUNLARINA Bakış” Mimarlık, 1977, S.3
38. GÜVEN BİLSEL, “Ankara’ nın Kentsel Gelişimi”
Mimarlık 1977, C.15, S.152
39. CENGİZ ÇAKAN, YUSUF OKÇUOĞLU “Ankara’ da İmarlı Alanda Yoğunluk Sorunu”, Mimarlık, 1977, C.15, S.152
40. ALİ EKE, “Anakent Yönetimi” AMME İdaresi Dergisi, 1985
41. HOŞGÖR, TÜLİN, “Türkiye’ de Büyük Kentler İtibariyle Kentleşme Sanayileşme İlişkisi”, AİTİA Dergisi, 1975, C.7, S.1-2
42. İNKAYA, YILMAZ, “Ankara Metropoliten Alan Nazım Plan Büroso Çalışmaları, Mimarlık, 3, 1970, C.8
43. Y. NAMIKOĞLU, “Ankara’ nın Tarihsel Dokusu ve Koruma Çalışmaları” Mimarlık, 1977, S.3
44. TALAT, ÖZIŞIK
“Ankara’ nın Yeni İmar Planı Nasıl Hazırlandı ve Nasıl Tatbik Ediliyor”, Türkiye Mühendislik Haberleri, 6.1957, C.3, S.27
45. TANKUT, GÖNÜL / “Cumhuriyet Döneminin İlk Toplu İmar Deneyimi: Ankara”, AMME İdaresi Dergisi, 12, 1981, C.14. S.4
46. TEKELİ, İlhan / “Ankara Nazım Plan Çalışmaları Üzerine” Mimarlık, 7, 1975, C.13.
47. İlhan TEKELİ, Tarık OKTAY
“Case Study of Relocted Capital, Ankara
Urban planning Practice in Developing Countries, Pergamon Press, 1982
48. FEHMİ YAVUZ, “Devlet Merkezinin Ankara’ ya Nakli ve Bundan Doğan Şehircilik Meseleleri” Yüz yıl Armağanı, 1959.
49. ESİN ALPTEKİN, “Gelecekte Ankara Kentsel Nüfusun Sektörlere Dağılımı”, AİTİA Dergisi, 1976. C.8, S.1-2
50. KONGAR, Emre, “Altındağ’ da Kentle Bütünleşme”, AMME İdare Dergisi, 1973, C.6, S.4
51. YAVUZ, Fehmi - KELEŞ Ruşen
“Başkent Ankara için elli yıl önce çıkarılan 583 sayılı yasa üzerinde TBMM’ de yapılan görüşmeler”
AÜSBF Dergisi, 1974 / 9 / 12, C.29
52. Ekonomik Kalkınmada Kullanılacak Ankara’ nın Doğal Kaynakları, ATO Dergisi, 11. 1976, C.4
53. BADEMLİ, Raci, “Azgelişmiş Ülke Kentlerinde Sanayi, Sanayilerin Yapısı ve Yerleşim Süreçleri Üzerine bazı gözlemler”, Planlama, 1986, S.1
54. KÜRKLÜ, Sadrettin, “Ankara Organize Sanayi Bölgesi”, ASO Dergisi, 1/2, 1988. C.12
55. Ankara Toptancı Hali İşleyiş Biçimi ve Fiyat Oluşumu, Mimarlık, 1977 / 2
56. URAZ, Çevik, “Ankara’ da Bulunan Büyük Gıda Mağazalarının (süpermarketlerin) bugünkü durumu ve gelişme olanakları (AİTİA DERGİSİ, 1974, C.6 S.1/2)
57. BİRSEN GÖKÇE, “Şehirleşme Sürecinin Gençlik Üzerindeki Etkileri” SBF Doçentlik Tezi, 1973.
58. ALİ, SİKDER M. “Ankara Şehir Coğrafyası” DTCF, 1971, DOKTORA TEZİ.
59. CAN HAMAMCI, “Merkezi Yönetim - Yerel Yönetim ekseninde Belediyelerimizin Yapısı ve Demokratikleşme Eğilimi” SBF, 1981 DOKTORA TEZİ.
60. TANKUT, GÖNÜL, “Bir Başkentin İmar: Ankara 1929 - 1939” SBF Kamu Yön. A.B.D.
61. YALÇINDAĞ, Selçuk, SBF Doktora
62. YAĞLICI, Ferhan İclal, “Ankara Kalesi ve Çevresinin Peyzaj Planlama Açısından Koruma ve Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma, Ziraat Fak. Peyzaj Mim., 1989 MASTER TEZİ
63. ALTIOK, Erhan, “İncesu Vadisinin Jeomorfolojisi”, DTCF, Fiziki Coğrafya, 1985
64. ALTUMAN, Neziha, “Ankara’ da Endüstri Alanları” DTCF, Ülkeler Coğrafyası, 19 (BT 907)
65. BAHAR, Okan, “Ankara’ da Diğer İllerle Olan Kamyon Nakliyatı”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafi (BT. 232)
66. BÜYÜKMİZRA, Kamuran
“Kale ve Çevresindeki Eski Ankara Konutları”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafya
67. ÇOPUROĞLU, Yakup, “Ankara ve Yakın Çevresine Ekonomik Etkileri, DTCF - Beşeri - Ekonomik Coğr. (B.T.811)
68. DİKMENLİ, ZAFER, “Ankara Merkez İlçesinde (Eski Ankara) Mesleklerin Dağılışı”, DTCF Ülkeler Coğrafyası, 1986 (108)
69. gören, h., “Ankara Şehrindeki Gelişmeler, Resmi ve Önemli Binaların Gelişim Yeri”, DTCF Ülkeler Coğrafyası, 1966
70. GÜNEL, BORA, RAMİ: “Ankara Kentinde Ticari Fonksiyon Merkezleri”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğr. 1989 (B.T.- 1256 - Beş)
71. GÜNGÖR, Yaşar Ülkü, “Ankara’ nın Nüfus Hareketleri, DTCF, Ülkeler Coğrafyası, (B.T. 999)
GÜVEN, HATİCE Ankara’ nın Nüfus Hareketleri, 1987, /1214)
72. HELVACIOĞLU, Beyhan, “Ankara İstanbul Arası Otobüs, Kamyon, DDY Nakliyat ve Özellikleri, DTCF, Beşeri - Ekonomik Coğr. 1970 (B.T. 987)
73. KARATAN, Tehibe “Ankara İskan Saha Genişlemesi ve Gen. Civ. İskan Yerlerine Tesiri” / ÇALIMLI, TUNCAY “ANKARA’ DA ŞEHİRLEŞME” BT. 383 / dtcf Ülkeler Coğrafyası (BT 902)
74. LARTAL, Serap, “Karaköy (Altındağ İlçesi) Monografyası, DTCF Ülkeler Coğrafyası, 1991 (BT 1750 Tür, Coğ.)
75. NUHOĞLU, Aygül, “Ankara’ da Hayvancılık”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafya, 1987, (BT. 1208)
76. ÖZEL, Mehmet, “Ankara Turizminde Gece Kulüpleri ve Gazinoların Etüdü”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğr.
77. ŞIKEL, Hüseyin “Gençlik Parkı’ nın Turizm Yönünden Etüdü”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafya
78. TATLI, Mehmet, “Ankara ve Civarındaki Sanayi Bölgelerinin Dağılışı ve Sebepleri, DTCF Ülkeler Coğrafyası (139)
79. TUNCEL, Ferhan , “Ankara Şehrinin Gelişimi” DTCF Ülkeler Coğrafyası, 1977 (BT 1494)
80. UĞURLU, Mepkure, “Ankara’ nın Nüfus Dağılışı ve Sebepleri” DTCF Ülkeler Coğrafyası (BT 4)
81. ÜÇLER, Feriha, “Hava Ulaşımı Ağı İçinde Ankara’ nın Yeri” DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafya (BT 773)
82. YALÇINKAYA, YAVUZ, “Kızılay - Sıhhiye Arası İşyerlerinin Gelişmesi”, DTCF Beşeri - Ekonomik Coğrafya 1968 - (BT 773)
83. YAVAŞ, Raşit, “Ankara - Orta Anadolu Otobüs Trafiğinin Beşeri ve Ekonomik Etkileri” DTCF BEC (BT 1278)
84. YELKİN, NUR “Ankara’ da Ekonomik Faaliyetler 1968 - 69 DTCF BEC - 1968 (BT 974)
85. GÜÇLÜ, Meltem, “Kent içindeki Tarihi Çevrelerin korunması ve Geliştirilmesi”, II. Ankara Vakıf Ap. Örneği / HACETTEPE İÇ. M. YÜK. L. 1990, 1663
KİPER, M, BT 1286 / EKONOMİ
YÜREKLİ, YILMAZ “1935 VE 70 Nüfus Yoğunluğu” BT 1630
86. ÖZBEK, NİHAT, “Cumhuriyet Döneminde Ankara’ da Çalışan Nüfusun İktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı, Sağlık Bil. Fak, 1980 - 81 Y. Lisans Tezi, HACETTEPE
87. ÖZTÜRK, HÜSEYİN, “Mimar Guilio Mongeri’ nin Ankara’ daki Yapıları”, Sanat Tarihi Bölümü, 1985 Hacettepe
88. PAÇACI, Orhan, “Ankara’ da Göç ve Konut Sorunu”, Nüfus Etüdleri Enst. 1979 HACETTEPE - WA795 Paç 1979
89. TOKMAKÇI, Aynur, “Türkiye’ de Kentsel Alanlar Konut Sorunu, Toplu Konut Üretimi ve Kent - Koop”, Sağlık Bilimler Fak., 1981 / HACETTEPE - TEZ - WA795 - TOK 1981
90. YILMAZ, Nevzat, “Ankara Kent Merkezi Nüfusunun 1975 - 2000 Yılları arasında Nüfus Projeksiyonları” Nüfus Etüdleri Enst. 1894 / HACETTEPE - TEZ HB 849.49 - 152 - 1984
91. ARIKAN, OYA, “Shopping Center in Yenimahalle” - Ank. ODTÜ Mim. Fak. 1964
92. ÇETİN GÜRKAN, “Fresh Fruit and Vegetable Marketing System For The Development of Ankara” Mim Fak ODTÜ 1970
93. EMİROĞLU (ÖZGEN), LEVİN, “The Formation of Laborforce and Transformation diversification of economic activities at the Metropolitan a case study in Ankara Metropolitan Area“, Fen Bilimleri Enst, ODTÜ, 1987
94. GÜLER, Emine Canan, “An Assesment of Inner City Decline in Turkey: A case Study in Ulus - Ankara”, Fen Bilimleri Endt. ODTÜ, 1990.
95. KONUŞKAN, IŞIL, “Cost of Squatter (Gecekondu) Housing Areas to Urban Economies From The Point of View of Infra Structural Services: Case Ankara, Fen Bilimleri Ens. ODTÜ 1989
96. OLGUN (DAĞISTANCILAR), NİLGÜN, “Preservation and Usage Problems of the Historical Commercial Center of the Ottoman Cities, Case Study Commercial Fen Bil. Enst. ODTÜ, 1990
97. SAHİL, SARE, “Cumhuriyet Sonrası Türk Toplumsal Yapı Değişmelerinin Ankara Atatürk Bulvarı Mekansal Yapısında Örneklenmesi”, Gazi Üniversitesi Fen Bil. Ens., 1968. Doktora Tezi (34681)
98. AYDIN, Mustafa, “Konut Sorunumu ve Yapı Koop.” (Sah - 1986) Fen BİLEMT, Doktora, 1987
99. DOĞUSAY, Nesrin, “Ankara’ daki Merkezlerin Fonksiyonel Değişimi ve bu Değişimin Mekandaki Yansımaları Üzerine Bir Deneme” Gazi Üniv. Sosyal Bil. Ens. 1985 (470)
100. ÖÇAL, A. SERDAR “Türkiye’ de Metropolitan İdarenin Görev Yetki ve Sorumluluklarının Kanuni Çerçeveler İçinde İncelenmesi ve konut Meselesine Getireceği Çözümler (Ank. İst ve İzmir BŞB Örnekleri) Sosyal Bil. Ens. Gazi Üniv. 1987 Y. Lisans (812)
101. ÖZTAN YASEMİN, “Ankara Tunalı Hilmi Caddesinin Araç Trafiğine Kapatılıp Yayay Bölgesine Çevrilmesi” Kaza Ar. Önleme Enst, 1988, Gazi (1322)
102. YÜCEL, HASAN B., “Ankara’ da Kazalardan Korunmuş Bir Alış - Veriş Merkezi Tasarımı” Kaza AR. Ön. Ens. Gazi Doktora, 1986 - (728)
103. ERONAT, A. İlhan, “Planlı Dönemde Konut Sorununun ve Politikasının Sosyo - Ekonomik Analizi” / (ERO - 13949 / 1-2) AİTİA, Doçentlik Tezleri, 1975
104. IRMAK, YAKUT, “Kentleşmenin Sosyo - Demografik Yönleri, Alan Araştırması”, 1974, İÜ, Doçentlik Tezleri
“DEMİRYOLLARI ve EKONOMİK GELİŞME XIX. YY. DENEYİMİ DOKTORA TEZİ (27899)
105. AKKAYA, ŞAHİN “Ücretler Açısından Konut Kirası ile Potansiyel Konut Talebinin Ekonometrik Analizi ve Bir Uygulama”, Ege Üniv. İktisat Fak. 1980
106. KANDİL, MUSTAFA “Mimari Çevrede Değişme Sürecinin analizi Ulus - Çankaya Aksı (Ank) Üzerinde Bir Deneme KTÜ, Fen Bil. Endt. Doktora Tezleri, 1987
107. “Türkiye’ de Konut Sorununa Genel Bir Bakış”, Mimarlık Dergisi, 1973, C.10
108. “Türkiye Cumhuriyeti’ nin Başkenti Hakkında Monografik Bir Araştırma” ODTÜ Mim. Fak. Yay.
109. AKTÜRE, Sevgi “19. Yy sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi”, Ank. ODTÜ
110. ALATAN, Haluk, “Ankara Nazım Plan Çalışmaları”, Kent Yönetimi, Türkiye Bildirileri, Ank, İİB Yay. 1972
111. AMANP Bürosu, Ankara M.A. Planlama Çalışmaları, Mimarlık Dergisi, 1970.
112. BADEMLİ, Raci, “1920 - 1940 Döneminde Eski Ankara’ nın Yazgısını Etkileyen Tutumlar, Mim. Dergisi, 1985, n - 2 - 3
113. ÇANKAYA, Ali, “Başkent Ankara’ nın Meseleleri ve Bunların Çözüm Yolları, Ank. 1968
114. DALOKAY, Vedat, “Ankara Belediyesi ve Sorunları”, Mülkiyeliler Birliği Yay. 1977, 3-4 May 1976 Büyük Kent Belediyesi ve Sorunlar Sempozyumu
115. GÖYMEN, KOREL, “Bir Yerel Yönetim Öyküsü”, 1977 - 80
116. İİBak. ANP Şeması Raporu 1970
117. KARTAL, S. “Kentleşme Sürecinde Toplumsal Değişme Odağı Ankara”, Türkiye Gelişme ve Araştırma Vakfı Yay. No: 4, Ank. 1982
118. KELEŞ, R. “Eski Ankara’ da Bir Şehir Tipolojisi”, AÜSBF Yay Ank 1971
119. KELEŞ, R. “Kentleşme Politikası”, Ank. İmge Kitapevi, 1990
120. KOÇAK, Sahir, “Büyük Kentlerde Belediye Hizmetleri”, (Büyük Kent Belediyeleri ve Sorunları Sempozyumu, 3-4 May. 1976. Ank) mülkiyeliler Birliği Yayınları, 1977
121. NAMIKOĞLU, YILDIZ, “Ankara’ nın Tarihsel Dokusu ve koruma Çalışmaları”, Mimarlık Dergisi, 1977 / 3
122. TEKELİ, İ., “Ankara, 1985’ den 2015’ e”/ ABŞ Belediyesi
123. FEHMİ YAVUZ, “Ankara Şehirciliğimiz” Mim. Dergisi 1966
124. ÜLSAL, AHMET TİMUR “TÜRK BELEDİYECİLİĞİNDE ANKARA BELEDİYESİ”, Ank. 1989 GÜ SOSY. BÖL. ENS. KAMU YÖN BÖL (1632)
125. CÜLCÜOĞLU, GÖKSAL “Trends in Activity Location in Metropolitan Subjenters” Tunalı Hilmi, Master Tezi, ODTÜ, Ank. 1983, S.47 - 50

1967 YÜK L. 1991 Kam. Y.”KESKE, NAİZ, “Anakent (Büyükşehir) Belediye Yönetimi Modelinin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi HACETTEPE MERKEZ KÜTÜP.

1319 İST. Bil. Uzm. 1989 UYSAL, Mehmet, “Ülkenin Sosyo - Ekonomik Gelişmişlik Göstergelerine Göre Gelişme Düzeyleri Üzerine Bir Çalışma” H.Ü. Mev. Küt.

1278 Sos. Yük. L. 1988 DİNÇER (NAZLIOĞLU) MERAL, “Çevre Bilincinin Oluşmasında Çevre Eğitiminin Rolü” H.Ü. Mev. Küt.

1722 Sos. Dr. 1990 ÖZDEMİR, Mehmet “Turizmin Türkiye’ nin Sosyo - Ekonomik Yapısına Tesirleri” H.Ü. Mev. Küt.

27 Sos. Dr. 1971 TİMUR, Serim “Türkiye’ de Aile Yapısı”

1377 TAN. Yük. Lis. 1988 YEDİYILDIZ, Mustafa Asım “Şeriye Sicillerine Göre Bursa2 nın Sosyo - Ekonomik Yapısı” (1655 - 1658)


1. Ankara TUNALIHİLMİ Caddesinin Araç Trafiğine Kapatılıp Yaya Bölgesine Çevrilmesi / S.1 (Çevre Defteri)
2. Cumhuriyet Sonrası Türk Toplumsal Yapı Değişimlerinin Ankara Atatürk Bulvarı Mekansal Yapısında Örneklenmesi / Doktora Tezi Sare Sahil / S.5, 8 ŞUBAT (defter devamı)
3. KIZILAY - SIHHIYE ARASI İŞ YERLERİNİN GELİŞMESİ / S.1
4. ANKARA ŞEHRİNİN GELİŞİMİ / Ferhan Tunçer / S.6
5. ANKARA KENTİNDE TİCARİ FONKSİYON MERKEZLERİ / S.7
6. ANKARA’ DAKİ MERKEZLERİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ ve BU DEĞİŞİMİN MEKANDAKİ YANSIMALARI ÜZERİNE BİR DENEME / NESRİN DOĞUSOY S.9
- Roma Kent Merkezleri
- Ortaçağ Kent Merkezleri
- Kent Merkez Etkinlikleri
- Ankara Kent Merkezinin İncelenmesi / ROMA, BİZANS, SELÇUK, OSMANLI
- GENEL / Merkez İşlevlerinin değerlendirilmesi
7. I. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI (s.25)
- Turizm
1964 yılı programı / KORUMA
1965 YILI PROGRAMI
8. GELECEKTEKİ ANKARA KENTSEL NÜFUSUNUN SEKTÖRLERE DAĞILIMI (ÇALIŞAN NÜFUS) ALPTEKİN ESİN, 4 ŞUBAT (Defter)
9. ANKARA’ DA BULUNAN BÜYÜK GIDA MAĞAZALARININ (SÜPERMARKETLERİN) BUGÜNKÜ DURUMU ve GELİŞME OLANAKLARI, 7 ŞUBAT (Defter)
10. TÜRKİYE’ DE KENTLEŞME - SANAYİLEŞME SÜRECİNDE KENT MERKEZİNİN GELİŞME SÜRECİ / ÖRNEKLEME ESKİŞEHİR KENT MERKEZİ 1985 (26 ŞUBAT)
11. CUMHURİYET DÖNEMİNDE ANKARA’DA ÇALIŞAN NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET KOLLARINA DAĞILIMI (14 MART) NİHAT ÖZBEK / 1970 yılına kadar
12. SOSYO - EKONOMİK ve MEKANSAL YAPI İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA KENT MERKEZLERİNİN EVRİMİ, KENTSEL MEKANDA YENİDEN ÖRGÜTLENMESİNE VE YAPISALLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN BİR YÖNTEM ARAŞTIRMASI ZERRİN BEYDEMİR / 9HAZİRAN
- Kent Merkezi Tanımı
- Merkez Bunalımı

DEMİRYOLU VE BAŞKENT ANKARA

Cumhuriyet öncesinde, DEMİRYOLU’ nun Ankara’ ya (Angora) uzatılması ile kentte oluşan fiziki ve ekonomik gelişmeler, çağdaş Ankara’ ya doğru atılmış ilk adımlar ve Ankara’ nın Başkent seçilme nedenleri arasında demiryolunun önemi bu yazıda özetlenmektedir.

ANADOLU DEMİRYOLU ANGORA’ DA

XIX. yüzyıl sonlarında, Ankara günden güne fakirleşmiş, ekonomisi çökmüştür. Bu çöküntünün
nedenleri arasında, sof (Tiftik/Angora) üretiminin durması ile yerli endüstrinin önemini yitirmesi, 1873-1875 yılları arasında sadece Ankara çevresinde 18.000 kişinin ölmesine yol açan kıtlık felaketi ile 1881 ve 1917 tarihli büyük yangınlar bulunmaktadır.(EYİCE, 1973)
Ankara, seyyahlara göre de artık eski güzel ve etkileyici görünümünü kaybetmiştir. Ekonomik çöküş bu şekilde fiziki mekana yansımıştır.
Yüzyıl sonlarında, Ankara’ nın ekonomisinin parlamasına yetmese bile, geleceği için çok önemli kararlar alınmasına neden olan bazı imar girişimleri olmuştur.
25 Nisan 1890 tarihinde şehre 20 km. mesafeden Elmadağ Suyu’ nun bağlanması, yerel yönetimin örgütleşmesi, Posta İdaresi’ nin kurulması ve Tulumba Örgütü’ nün oluşturulması bu girişimlerin başında gelir. (GALANTİ, 1950)
Bunların içerisinde belki de en önemlisi, İstanbul-Bağdat Demiryolu’ nun bir etabı olan İzmit-Ankara Demiryolu’ nun Aralık 1892’ de Ankara’ ya ulaşmasıdır.
Osmanlı İmparatorluğu’ nun demiryolu ulaşım olmayan bölgelerinde ulaşım yük taşımacılığı deve kervanlarıyla yapılmaktaydı. 1880’li yıllarda, Ankara Bölgesi buğdayının develerle İstanbul’ a ulaşması 361 km. lik bir kervan yoluyla gerçekleşmekteydi. Bu taşıma yöntemiyle gideceği yere vardığında fiyatlar üç katına çıkmaktaydı. (ORTAYLI, 1981)
İstanbul’ u Basra Körfezi’ ne bağlayacak olan Büyük Demiryolu Projesi’ nin (Anadolu Demiryolları) ilk temeli 4 Haziran 1871 tarihinde bir fermanla atılmış ve 95 km. lik İstanbul-izmit kesimi 1873 işletmeye açılmıştı.
25 Eylül 1888 tarihinde, Deutche Bank ile Osmanlı Devleti arasında Haydarpaşa-İzmit Hattı’ nın işletilmesi ve bu hattın Ankara’ ya kadar uzatılmasını öngören bir anlaşma imzalanmıştır. Buna göre, 486 km. lik yeni hattın yapım ve işletme imtiyazı 99 yıl süre ile “Societe du Chemin de fer Ottoman d’Anatolie” adlı şirkete verilmiştir. (YAVUZ, 1981)
1889 yılında başlayan yapım çalışmalarıyla, 1892 yılı Aralık ayında demiryolu Ankara’ ya ulaşmıştır.
Bu demiryolu bağlantısı ile, Orta Anadolu’ nun buğday üretiminin gelişeceği ve İstanbul’ un ihtiyacı için artık dışa bağımlı kalınmayacağı düşünülüyordu. Demiryolu, İstanbul ile Anadolu arasında güçlü bir ekonomik bağın kurulmasını sağlayacaktı.
Nitekim ilk gözlenen sonuçlar, tarıma açılan arazi miktarının genişlemesi, tarımsal üretim, fiyat ve ihracatın artması, ekonomik koşulların gelişmesiyle iç bölgelerdeki nüfus dağılımlarında değişimlerin oluşmasıdır.
Demiryolunun Ankara’ da son bulması, Ankara’ nı önemli bir merkez olmaktan çok bir toplama istasyonu olarak kalmasına neden olmuştur. Demiryolu, yeni iş dallarının kurulmasından, sanayinin doğuş ve gelişiminden çok ihraç edilen tek tip hammadde miktarında bir artış yaratmıştır. (ORTAYLI, 1981)
bu durumda uygulanan demiryolu teknolojisinin de payı vardır. Anadolu Demiryollarında eskimeye başlayan bir teknoloji ve sistemin uygulanması nedeniyle taşıma kapasitesi de sınırlı kalmıştır.

Demiryolu rekabeti karşısında kervanlar taşıma ücretlerini yarı yarıya indirmişler, demiryolunun da bu rekabete katılması ile daha sonra kervanlar uzun mesafe taşımacılığından vazgeçmek zorunda kalmışlardır. Kervanlar, üretim bölgesinden istasyona ya da alternatif (Yozgat-Samsun, Kayseri-Adana) güzergahlara yönelmişlerdir.
Başlangıçta, Ankara ve çevresinden demiryolu ile nakledilen tahıl miktarı 34.000 ton iken, on yıl sonra bu miktar 187.000 tona ulaşmıştır. Demiryolu sayesinde, Ankara ve çevresinde tüketim maddeleri (petrol, şeker, manifaktür) kullanımında da bir artış gözlenmektedir. Bu ticaret ise, öncellikle bazı toprak sahipleri ile eskiden beri ticareti ellerinde tutan komisyoncu tüccarların servetini arttırmıştır.
Demiryoluna rağmen, Ankara’ da XX. Yüzyılın başında endüstri olarak nitelendirilecek tek şey, buharlı bir değirmenle çalışan ve günde 20 ton kadar un üreten bir fabrika ile, 8 yağhane ve 9 adet kiremithanedir. Sof üretimi ise tamamen yok olmuştur.

DEMİRYOLU’ NUN TAŞHAN (ULUS) MERKEZ GELİŞİMİNE ETKİLERİ
VE BAŞKENT ANKARA
Demiryolu, bölgesel olarak tarımsal üretim ve gelirin artmasına, buna bağlı olarak vergi gelirinin artışı ve tüketim mallarının kullanımının artışına yol açmıştır.
Ankara’ nın XV. Yüzyıldan bu yana geleneksel şehir merkezi olan Suluhan ve Çevresi Tahtakale Çarşısı, yeni açılan İstasyon Caddesi üzerinde yer alan İttihat Terakki Binası ve Taşhan Meydanına (Günümüzde Ulus Meydanı) doğru gelişmiştir.
Demiryolunun Ankara’ ya ulaşmasından sonra, şehirdeki dükkan ve mağaza sayısındaki artış dikkat çekicidir. İlk olarak 1893’ de Bank-ı Osmani (Osmanlı Bankası) bir şube açmıştır.
1895-1902 yılları arasında, yedi yıl gibi kısa sayılacak bir sürede, şehir 200’ den fazla dükkan ve bir büyük han [Taşhan] (Hotel d’Angora)’ nın açılmış olması, bu kesimin hızlı bir gelişme içinde bulunduğunu göstermektedir. (AKTÜRE, 1978)
Suluhan ve Tahtakale Çarşısı ile Taşhan Meydanı Çevresindeki gelişmeler, 1881 yangınıyla tahrip olan Mahmut Paşa Bedesteni (Günümüzde Anadolu Medeniyetleri Müzesi) ve hanların bir kısım yükümü de almış olmalıdır. (TUNÇER, 1986)
Bu değişim, öncelikle şehrin çevresiyle olan ilişki biçiminin, haberleşme yollarının ve şehrin işlevlerinin değişmesi sonucu olmuştur. Ankara ve çevresi, İstanbul ve bütün dünya ile ilişkisini artık demiryolu ile kurmaktaydı. Haberleşmesi ise, sadece askerin elindeki menzil ve ulaklarla değil, Kurtuluş Savaşında da büyük önem taşımış olan halka açık posta sistemi ile kuruluyordu. Ayrıca, Abidin Paşa gibi birkaç becerikli yöneticinin, Ankara’ nın gelişmesi için kurdukları vali konağı, okul, hastane gibi yapılar bu değişimde önemli rol oynamıştır.
Ankara’ nın Kurtuluş Savaşı sırasında bir komuta merkezi olarak seçilmesinde, eşrafın Kuvay-ı Milliye’ ye olan desteğinin yanısıra; Anadolu içinde savaşın esas alanı olan Batı’ ya yeterince yakın ama dış güçlerle doğrudan müdehale edilmesi zor olan bir konumda olması kadar, demiryolu ve diğer altyapının sağladığı üstünlükler etkili olmuştur. (TEKELİ, 1981)
Kurtuluş Savaşı sonrasında ise, bir yandan yıkılan imparatorluğun ve kaldırılan halifeliğin imgelerinden Cumhuriyet İdaresinin kendini kurtarma kaygıları, öte yandan ekonominin dışa bağımlı olmaktan kurtulup bağımsız bir ülke ve ekonomi oluşturma amaçları, modern, çağdaş ve örnek bir yeni başkent kurma amaçları, Ankara’ nın kararında önemli bir rol oynamıştır. (TANKUT, 1981)
Sonuç olarak, ANKARA DEMİRYOLU bağlantısı Ulus Merkezinin gelişiminde ve başkentlik kararına giden aşamalarda büyük rol oynamıştır denilebilir.

KAYNAKLAR

AKTÜRE, S. , 1978, “19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi”, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Mim. Fak. , O.D.T.Ü. Yay. , Ank.

EYİCE, S. , 1972, “Ankara’ nın Eski Bir Resmi”, Türk Tarih Kurumu “Atatürk Konferansları” IV. Cilt’ den Ayrıbasım, Ank.

GALANTİ, A. , 1950, “Ankara Tarihi”, Tan. Mat. İst.

ORTAYLI, İ. , 1981, “19. Yüzyıl Ankara’ sına Demiryolu’ nun Gelişi, Hinterlandının ve Hinterlanddaki Üretim Eylemlerinin Değişimi”, Tarih İçinde Ankara Seminer Bildirileri, O.D.T.Ü. Yay. , Ank.

TANKUT, G. , 1981, “Jansen Planı Uygulama Sorunları ve Cumhuriyet Demokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı”, Tarih İçinde Ankara Seminer Bildirileri, O.D.T.Ü. Yay. Ank.

TEKELİ, İ. , 1981, “Ankara’ nın Başkentlik Kararının Ülkesel Mekan Organizasyonu ve Toplumsal Yapıya Etkileri Bakımından Genel Bir Değerlendirmesi”, Tarih İçinde Ankara Seminer Bildirileri, O.D.T.Ü. Yay. Ank.

TUNÇER, M. , 1986, “Tarihsel Gelişim Sürecinde, Suluhan’ ın Ankara Şehir Merkezi İçindeki Konumu, İlişkileri ve Dönüşümünün İncelenmesi”, Yayınlanmış Master Tezi, O.D.T.Ü.

YAVUZ, E. , 1981, “19. Yüzyıl Ankara’ sında Ekonomik Hayatın Örgütlenmesi ve Kent-İçi Sosyal Yapı” Tarih İçinde Ankara Seminer Bildirileri, O.D.T.Ü. Yay. Ank.

Yirminci Yüzyıl Başında Bir Modern Han: Taşhan

Kasım 2002

Bu yazımda, sizlere bir başka Ankara Hanını, ancak bu defa yokolan ve fotoğraflarda ve anılarda kalan “Taşhan” ı ve içinde yer aldığı Ulus Meydanı’nı ele alacağım.

“Taşhan” geçen yüzyılın başlarında, hemen hemen tam bir yüzyıl önce, Şehr-i Angora’nın (Ankara) döneminin en çağdaş, modern konaklama mekanlarından biri idi. Bazı malların satışında özelleşmiş hanlardan (Kapan Han, Tuz Hanı, Pirinç Hanı vb) farklı olarak, Ankara’da o dönemde konaklama ve turizm amaçlı kullanılan en önemli yapılardan biridir diyebiliriz bu yapı için.

1892’de Demiryolu’nun Ankara’ya ulaşması sonrası kentte bazı dönüşümler olmuş, Gar’ı Karaoğlan Çarşısına bağlayan İstasyon Caddesi açılmıştı. O dönemde, Angora’nın görece modern alışveriş mekanları, çarşıları olan Tahtakale ve Karaoğlan Çarşılarını İstasyona bu cadde bağlamaktaydı. Geçen yazımızda anlattığımız Suluhan ve yakın çevresi Tahtakale Çarşısı bu dönemde giderek önemini yitirmiş olmalıdır.

Çünkü, yeni bir ulaşım aracı olan demiryolu, insanları ve ticari malları İstanbul’a kolay, hızlı ve konforlu bir şekilde ulaştırıyor, atlarla ve develerle yapılan ve yaklaşık 1 haftalık zorlu kervan yolculuğunu önce 2 güne, daha sonra da 1 güne indiriyordu. Demiryolunun varlığı, Ankara’nın Kurtuluş Savaşı esnasında bir komuta merkezi olmasında, mücadele sonrasında da “Başkent” ilanında önemli bir faktördür.

Özellikle, 1924 yılında, Cumhuriyet ilanından hemen sonra Hakimiyet-i Milliye (Ulus) Meydanı’nın düzenlenmesi ve heykeltıraş Heinrich Krippel tarafından yapılan Ulus Anıtının açılması ile önem kazanan meydanın köşesinde, Hotel d’Angora ağırlıklı olarak İstanbul’dan gelen Mebuslara (milletvekili) hizmet veriyordu. Otelin, o döneme göre modern olduğunu, kalorifer ve banyo tesisatının bulunduğunu, telefon bağlı olduğunu biliyoruz. Hakikaten adı ile niteliği uygun “Taş” gibi sağlam bir Han’dı “Taşhan” .. Taşhan Meydanı’na bakardı, güneyinde de bir mezarlık vardı

(Bkz. FOTOĞRAF- TAŞHAN MEYDANI DÜZENLEME ÖNCESİ)

Her Ankaralı’nın, hatta her Cumhuriyet insanının okuması gerekli bir kitap var şu anda elimde ; Mehmed Kemal’in eseri “Türkiye’nin Kalbi Ankara” . Bu güzel yapıtta yer alan Necdet Taşhan’ın yazısından bir alıntı yapacağım (S.179-180);

 “...Konu”BABA KARPİÇ”, Ben de tam yılını bilmiyorum Karpiç’in Ankara’ya gelişini, babam Cemal Bey İstiklal Savaşından sonra 1924-25 yıllarında babasının inşa ettirdiği şimdiki Ulus Meydanında – eski adı TAŞHAN- bulunan Taşhan’ı günün koşullarına göre modernize edip Taşhan Palas Oteli adı altında o günlere göre lüks sayılabilecek bir otel haline getirdi. Bu arada otelin resmi ve özel davetlerin yapıldığı Ankara’nın tek müzikli lokantasının başına da o zaman İstanbul’da bulunan Karpiç’i getirdi. Uzun yıllar “Karpiç Lokantası” Ankara’nın çok renkli bir yeri olarak anılara geçmiş ve Ankara’nın bu konuda güçlü bir tesisi olmuştur. 1933’te babamın ölümü ile...... – binanın başka ellere geçmesini önlemek için olacak- Taşhan’ı Sümerbank’a satmak zorunda bırakıldık. O zaman dahi üzüntülere neden olan tarihi Taşhan’ın yıkılması üzerine Karpiç Şehir Bahçesindeki yerine taşındı. O gördüğümüz görkemli aynalar ve servis takımları da Taşhan’dan alınmıştır. İstiklal Savaşında ve sonra TAŞHAN’ın Ankara’da önemli bir yeri vardır. 150-200 yatak kapasitesi olan, savaşta bir müddet hastane olarak kullanılan Taşhan, savaş sonrası 1933 yılına kadar Ankara’da tek ağırlama ve konaklama hizmeti vermiş ve Ankara’ya kattığı bu değer için ULU ATATÜRK’ün yakın ilgisiyle onurlanmıştır.”

(Bkz. FOTOĞRAF. KARPİÇ RESTORAN GİRİŞİ, TAŞHAN ve ULUS MEYDANI)

Taşhan Ulus Meydanı ve Karaoğlan Çarşısı’nın en önemli tek yapısı değildir. Meydanın ovaya doğru bakarsanız hemen sağında “Birinci Meclis” binası olarak kullanılan “İttihat ve Terakki Cemiyeti” binası yer almakta, bu yapının karşısında ise, “Belediye Şehir Bahçesi” yer almaktaydı. Sanırım bu bahçe, içine daha sonraları küçük dükkanlar yapılmış ve şehir çarşısı adıyla 1970’lerin başına kadar kullanılagelmiştir.

(Bkz. FOTOĞRAF. İLK MECLİS BİNASI)

Kurtuluş Savaşı günlerinin ünlü “Kuyulukahve” si ve Anafartalar Caddesi’nin sağında bulunan salaş dükkanların yıkılması ile yapılan “İstanbul Pastahanesi” ve “İstanbul Oteli” de Taşhan Palas’ın karşısında yer almaktaydı. Herhalde İstanbul isimlerinin bu kadar çok olmasının nedeni İstanbul’dan gelen Vekiller ve ailelerinin İstanbul özlemlerini bir derece gidermelerine kolaylık sağlamak amacıyla konmuş olmalıdır. 1955’lerde bu kesim de yıkılarak yerine “Ulus İş hanı” inşa edilmiştir.

Taşhan da, 1928’de açılan Ankara İmar Planı yarışmasını kazanan ve Plan danışmanı olan Prof. Hermann Jansen’in itirazlarına rağmen yıkılarak, yerine “Sümerbank Binası” yapıldı. Bu yapı da, günümüzde koruma altında olan önemli bir yapıdır ama ben gene de “Taşhan” yapısını tercih ederdim diye düşünüyorum..Çünkü onun duvarlarında kimbilir ne Kurtuluş günleri anısı vardı, ve kimbilir avlusunda ne umutlu gelecek günler düşü yeşermişti..